Em xin chào cô Thu,

Em đã làm xong bản nhạc thứ 3 cùng đề tài.
Xin mời cô ghé QTG để nghe chơi. Cô sẽ thấy là nhạc cũng như thơ, cùng 1 đề tài mà tùy ngẫu hứng có thể biến chế thành đủ điệu và lời khác nhau.

Về chuyện dịch thơ bài "Hello VN", mặc dù em sẽ không dịch lúc đầu mà sẽ "bao sau" phần nhạc, em xin lấy vài kinh nghiệm lúc làm nhạc để tỏ bày vài ý kiến về làm thơ hay dịch thơ  (Em phải nói trước đây là ý kiến chủ quan của em thôi, nên đúng hay sai không thành vấn đề nghe cô!)

1/ Khi làm thơ, mình không nên "ép chữ": nghĩa là nếu trong câu thơ cần vần trắc là mình phải chơi vần trắc, cần vần bằng là phải tìm cho ra vần bằng. Nếu mình làm ngược lại vì muốn chữ đó phải xuất hiện trong 1 câu nào đó, thì khi đọc ra sẽ thấy bị "lọng cọng" nghe không xuôi tay. Nếu thi sĩ gặp trường hợp "ép chữ" thì có 2 cách: 1 là tìm chữ tương tự mà âm thanh nghe ăn khớp với câu thơ, 2 là đổi cả câu thơ nếu vẫn cương quyết phải dùng chữ nguyên thủy đó!
Em đưa vấn đề này ra là vì theo chính kinh nghiệm cá nhân, khi làm nhạc có chữ "Lê Văn Duyệt" em phải tốn 10 lần thì giờ làm câu nhạc chung chung tổng quát, chỉ vì không muốn "ép chữ"! Nhưng kết quả ra vừa ý mình hơn.

2/ Khi dịch thơ, không nên dịch sát nghĩa từng chữ trong bài nguyên thủy. Lý do là làm như vậy đã khó mà lại tốn công vô ích: thường thường tác giả của 1 bài thơ hay bản nhạc lúc sáng tác, họ cũng như mình cũng tìm chữ này chữ nọ để diễn tả ý của họ. Cho nên họ cũng trãi qua những tình trạng như mình: tránh ép chữ, ghép chữ này chỗ này, chữ kia chỗ nọ. Tóm lại chữ họ dùng trong bài thơ, bản nhạc KHÔNG BẢO ĐÃM là chữ hay nhất trong câu đó! Em thí dụ như để diễn tả thân phận bấp bênh, thi sĩ hay nhạc sĩ có thể dưa lên hình ảnh chiếc lá vàng rơi rụng trong sân, hay chiếc thuyền trôi lênh đênh trong sóng nước, hay áng mây bay lững thững trên trời...Nào bây giờ nếu họ chỉ dùng 1 câu rồi "xẹt" qua hình ảnh khác, ta có thể khám phá ngay là tác giả chỉ tìm chữ để "lấp" vào câu nhạc hay câu thơ. Trong trường hợp này, em đề nghị là người dịch nên tìm chữ gì cho thích hợp với nỗi lòng của mình để thay cho hình ảnh original mà không sợ bị mang tiếng làm lệch lạc bài nguyên thủy của tác giả. Chẳng hạn như trong bài "Hello VN", Marc Levoine dùng hình ảnh trực thăng gầm thét trên trời để nói lên sự hãi hùng của chiến tranh Việt Nam. Khi dịch, ta có thể dùng chữ trực thăng nếu muốn. Nhưng em biết chắc chắn là tác giả chỉ muốn nói về hình ảnh của chiến tranh, mà tác giả người Pháp làm sao rành và hiểu rõ về sự tàn bạo của chiến tranh Việt Nam bằng người Việt Nam như cô, các bạn và em. Mà hình ảnh hãi hùng của chiến tranh VN đâu phải chỉ có trực thăng trên trời. Cho nên nếu dịch giả chứng kiến hình ảnh riêng theo kinh nghiệm mình và dịch theo kinh nghiệm và tâm sự cá nhân thì bài dịch sẽ hùng hồn linh động hơn! Thật sự chữ  "Trực thăng" (Helicopters) trong bản "Hello VN" đó tuy rất thích hợp với bản nhạc Tây Phương, nó sẽ trở thành tình trạng "ép chữ" nếu dịch qua tiếng Việt vì nó khó hòa đồng với thơ, nhạc VN. Trong trường hợp này, dịch giả nên tìm chữ khác thích hợp hơn, chẳng hạn như "hỏa châu" nghe cũng là thời chiến nhưng phản phất nỗi buồn cô đơn của người VN hơn!
Em chắc chắn là khi tác giả đọc bài dịch của mình viết theo tình trạng của người mình, ổng sẽ gật gù khen: "Hay quá, tại sao mình không nghĩ ra những chữ này há ta !? I can learn a few things from these guys!"

3/ Tuy nhiên, nói là nói vậy chứ, ta cũng phải cẩn thận trước khi dịch, phải cân nhắc xem mình nên viết hoàn toàn theo ý mình, tức là viê;t về VN qua cảm nghĩ của riêng dịch sĩ theo dàn dựng của Marc Levoine. Hay nên phân tích kỹ xem có nên dịch theo cái nhìn của Marc Levoine về đất nước VN, cho dù cái nhìn của người Tây Phương về đất nước VN không đầy đủ chính xác bằng cái nhìn của chính người VN như chúng ta!

Nói tóm lại, em bàn đã đời rồi mà em cũng không biết em muốn gì!!!
Làm nghệ thuật khổ quá cô nhỉ!
(Làm toán vậy mà dễ hơn nhiều cô ơi!)

Em xin chúc cô vui khoẻ.

Em, NVH