Tôi đem những chuyện đã nghe đã thấy ấy hỏi già Chứt ở bản Xi, trong một đêm nằm với già bên bếp lửa nhà sàn. Ban đầu già chỉ cười, đưa tay vò mái tóc bạc quăn tít, rồi bảo: “Mày có cái vợ cái con rồi, hỏi mần chi, muốn bắt hồn cái đứa con gái nào à? Không được đâu!”. Nhưng đêm khuya lạnh, chừng như hơi lạnh và men rượu sắn của miền cao khiến những điều không thể nói cũng không thể giấu. Đôi mắt thâm u chỉ thấy ánh lửa nhảy nhót trong mắt, giọng già Chứt trầm xuống: “Già đã từng thấy nó rồi, cái cây bùa yêu ấy nó chỉ có ba lá, từa tựa cây củ riềng, nhưng dù cây lớn hay cây bé cũng chỉ mọc đúng ba lá”. Một điều kỳ lạ là cây không mọc trên đất mà mọc trong các hốc cây ruỗng mục. Cây cho một thứ củ có mùi hương rất đặc biệt, không ngào ngạt hay nồng nàn, thơm nhẹ đến mức ngỡ như không có mùi thơm. Nhưng nếu ngửi mùi của nó thì không thể nào cưỡng lại được. Người cứ như mê muội trong cái cảm giác được làm thân, được gần gụi. Không phải dễ dàng gặp nó dù có thuộc hết cây rừng. Mà có gặp không phải ai cũng có thể nhận biết được nó. Già Chứt bảo, đấy là cây thuốc bí truyền, thường trong gia đình chỉ có một người biết được, rồi sau đó chọn trong số con cái của mình một người tin cẩn nhất để bày lại. Mục đích ban đầu của bùa yêu là để bảo vệ hạnh phúc gia đình trong những lúc cấp thiết, ví như một trong hai người vợ hoặc chồng có ý định bỏ đi, gia đình có nguy cơ tan vỡ, nếu có bùa yêu có thể dùng níu kéo lại.


Hoá ra bùa yêu hay “ngãi Mơn” không chỉ riêng vùng nào có. Một người bạn tôi ở Gia Lai cho hay người Jrai có một cây gọi là Pơgang huch (tiếng Jrai “pơgang” nghĩa là thuốc, “huch” nghĩa là mê) và cho biết cây này có nguồn gốc từ Campuchia, cây pơgang huch có thể trồng được nhưng rất khó. Với người Jrai, pơ gang huch chỉ duy nhất người đàn bà chủ gia đình được giữ, được biết (bởi theo chế độ mẫu hệ). Người mẹ ấy chỉ truyền lại cho đứa con gái mình yêu thương tin cẩn nhất trước khi chết. Đôi khi cả một vùng rộng lớn chỉ có một đôi người có loại bùa yêu này. Họ cũng chỉ dùng trong trường hợp thật cần thiết, chuyện bỏ bùa mê là điều hi hữu và không phải ai cũng thực hiện được. Thế nhưng theo người bạn của tôi, mặc dù trên nguyên tắc pơ gang huch do phụ nữ nắm giữ song về sau nhiều đàn ông vẫn có được nó. Tại xã Iadom (Đức Cơ-Gia Lai) có cô gái tên K’ Lep rất đẹp, đẹp đến mức người ta cho cô là ma lai. Cô lấy chồng là một anh bộ đội biên phòng, chồng cô hy sinh trong một trận đánh với bọn xâm lấn biên giới. Cô lúc này đã có một người con nhưng vẫn có nhiều thanh niên chưa vợ muốn được cô bắt làm chồng. Tuy nhiên cô không muốn lấy ai nữa cả. Vậy mà một năm sau cô đồng ý lấy Rin, một thanh niên không thể nào bằng được với những người đã đến với cô trước đó.Từ lâu trong bản đều xầm xì là Rin có... pơgang huch!


Trong tình sử Tristan và Iseut có nói đến thứ rượu thiêng mà khi uống vào đôi lứa sẽ không thể nào chia lìa nhau được. Chuyện về những thứ thuốc “bùa yêu” có thể chỉ là một giấc mơ của những kẻ đang yêu muốn trợ vi bởi một ngoại lực nào đó. Có người đi lễ chùa chiền cầu nguyện, mong thánh thần xui cho người ta đoái trông, có kẻ đi kiếm tìm danh vọng để nuôi hy vọng, không được như ngày xưa khi quan tân khoa về làng võng anh đi trước võng nàng theo sau thì... có ngàn lẻ một cách để đến được với nhau. Triệu triệu lứa đôi trên thế gian này đã yêu nhau, sinh con đẻ cái, hạnh phúc đến răng long đầu bạc mà đâu cần đến bùa yêu, đến pơgang huch, vậy thì bùa yêu có thật không? Chắc chắn có thật! Nhưng không phải ở nơi cây củ bí ẩn trong đại ngàn thẳm sâu huyền bí, ăn lá mục giữa hốc cây mà sống như già Chứt đã kể cho tôi nghe trong đêm rừng mưa lạnh hôm nào.

Bùa yêu ấy ai cũng có, đấy là điều mà Trịnh Công Sơn từng nhắn nhủ với mọi người:

.

Lê Cát Nhẫn